၀ါဒ တစ္ရပ္ ကား ဤသုိ႔ ယူဆ သည္။ အာရုံ ငါးပါး (ေျခာက္ပါး) သည္ အသုံးခ်ဖုိ႔ (ခံစားဖုိ႔) ျဖစ္ သည္။ ထိန္းသိမ္း ဖုိ႔္ မဟုတ္။ ထိန္းသိမ္း ျခင္း အားျဖင့္ တုိးတက္ ေအာင္ မလုပ္နုိင္။ အသုံးခ် ျခင္း ျဖင့္သာ တုိးတက္ ေအာင္ လုပ္နုိင္ မည္။ လူသည္ အာရုံ ေျခာက္ပါးကုိ အစြမ္းကုန္ အသုံးခ်ရန္ အတြက္ ၀တၳဳ ပစၥည္း မ်ားကုိ တုိးတက္ ရွာေဖြဖုိ႔ လုိသည္။ ပစၥည္း ၀တၳဳမ်ား စုံလင္ ၀ေျပာ လာ သျဖင့္ တစ္ခ်ိန္၌ လူ႔ေဘာင္ တစ္ခုလုံး သာယာ ၀ေျပာ သြားမည္။ ဤ၀ါဒ ကုိ အဂၤလိပ္လုိ (Materalism) ဟူ၍ လည္းေကာင္း၊ ျမန္မာ လုိ ရုပ္၀ါဒ ဟူ၍ လည္းေကာင္း ဆုိၾကသည္။ ပါဠိလုိ ကာမ သုခလႅိကာ နုေယာဂါ ဟူ၍လည္း တခါတရံ ဆုိေကာင္း ဆုိနုိင္ သည္။

အဆုိပါ ၀ါဒကို မယူသူ မ်ားက ဤ ဒုတိယ ၀ါဒကုိ ယူသည္။ ဤ ၀ါဒက ဤသုိ႔ ယူဆသည္။ လူ၌ စိတ္ ၀ိဥာဥ္ (Soul/ Form/ Consciousness) ဟူသည့္ မေသ တတ္သည့္ အရာ (အတၱ) ကေလး ရွိသည္။ ထုိ အတၱ ကေလး သန္႔စင္ ေအာင္ အဓိက ထား၍ ၾကိဳးပမ္း အပ္သည္။ ယုံၾကည္ ျခင္းျဖင့္ လည္းေကာင္း၊ ပူေဇာ္ ျခင္းျဖင့္ လည္းေကာင္း၊ က်င့္ၾကံ ျခင္းျဖင့္ လည္းေကာင္း ထုိ အတၱ (စိတ္ ၀ိဥာဥ္) ကေလး သန္႔စင္ ေအာင္ (လြတ္ေျမာက္ ေအာင္) ျပဳလုပ္ ေပးနုိင္ သည္။ အတၱ (စိတ္ ၀ိဥာဥ္) ကေလး သန္႔စင္ျခင္း ျဖင့္ တစ္ခ်ိန္၌ သာယာ ၀ေျပာ ေသာ ဘုံဌာန ကုိ ေရာက္ရွိ နုိင္သည္။ ဤ ၀ါဒကုိ အဂၤလိပ္ လုိ (Idealistic Monism) ဟူ၍ လည္းေကာင္း၊ ျမန္မာ လုိ စိတ္၀ါဒ ဟူ၍ လည္းေကာင္း ဆုိၾကသည္။ ပါဠိလုိ အတၳ ကိလ မထာ နုေယာဂါ ဟူ၍ လည္း တခါတရံ ဆုိေကာင္း ဆုိနုိင္ သည္။

လူ႔ ယဥ္ေက်းမွု သမုိင္း တေလွ်ာက္တြင္ ဤ ၀ါဒ နွစ္ရပ္ သည္ ေထြးေရာ ယွက္တင္ ႀကီးစိုး လာခဲ့ သည္။ ဤ ၀ါဒ နွစ္ရပ္ လုံးသည္ အခ်င္းခ်င္း ဆန္႔က်င္ ေနသည့္ အသြင္ကုိ ေဆာင္ေသာ္လည္း အမွတ္ နွစ္ခု ၌ ကား တစ္ထပ္ တည္း က်ေအာင္ တူေန သည္။ ၎ အမွတ္ နွစ္ခုကား စမွတ္ နွင့္ ဆုံးမွတ္ တုိ႔ပင္ ျဖစ္သည္။ ၀ါဒ နွစ္ရပ္ လုံး သည္ ရုပ္နာမ္ အေပါင္း ကုိ ငါ ဟု စတင္ ရွုျမင္ၿပီး ငါ ဟု ရွုျမင္မွု နွင့္ပင္ အဆုံးသတ္ ေကာက္ခ်က္ ဆြဲသည္။ ဤကား ဗုဒၶ ပြင့္ေတာ္မမူမီ အထိ ျဖစ္သည္။

ဗုဒၶ ပြင့္ေတာ္ မူေသာ အခါ ဤသုိ႔ သိလာ ၾကရ သည္။

ရုပ္၀ါဒ တြင္ ပါရွိ ေသာ ခံစားျခင္း (Perception) သည္ ေ၀ဒနာ ကၡႏၶာ ျဖစ္ သည္။ ေ၀ဒနာကၡႏၶာ သည္ မၿမဲေသာ တရား ျဖစ္သည္ (အနိစၥ)။ ထုိ႔ေၾကာင့္ နွိပ္စက္ တတ္ျခင္း သေဘာ သာလ်င္ ရွိသည္ (ဒုကၡ)။ ထုိ႔ေၾကာင့္ မၿမဲ ဆင္းရဲ နွိပ္စက္ တတ္ေသာ ေ၀ဒနာကၡႏၶာကို ငါ၊ သုိ႔မဟုတ္ ငါ ပုိင္ဆုိင္ေသာ အရာ(ငါ သို႔မဟုတ္ ငါ၏ အတၱ )ဟူ၍ မယူဆ ရ။ ငါ သုိ႔မဟုတ္ ငါ၏ အတၱ အလ်င္း မဟုတ္။ ရုပ္ နာမ္ ဓမၼ သာလ်င္ ျဖစ္သည္ (အနတၱ)။

စိတ္ ၀ါဒတြင္ ပါရွိ ေသာ စိတ္ ၀ိဥာဥ္ (Soul) ဟူသည္ ၀ိဥာဏကၡႏၶာ ပင္ ျဖစ္သည္။ ၀ိဥာဏကၡႏၶာ သည္လည္း မၿမဲေသာ တရား ျဖစ္သည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ နွိပ္စက္ တတ္ေသာ သေဘာ သာလ်င္ ရွိသည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ မၿမဲ ဆင္းရဲ နွိပ္စက္ တတ္ေသာ ၀ိဥာဏကၡႏၶာ ကို ငါ သုိ႔မဟုတ္ ငါ ပုိင္ဆုိင္ ေသာအရာ (ငါ သုိ႔မဟုတ္ ငါ၏အတၱ) ဟူ၍ မယူဆ ရ။ ငါ သုိ႔မဟုတ္ ငါ၏ အတၱ အလ်င္း မဟုတ္။ ရုပ္ နာမ္ ဓမၼ သာလ်င္ ျဖစ္သည္ (အနတၱ)။

ထုိ႔ျပင္ အဆုိပါ ၀ါဒ နွစ္ရပ္ တြင္ အထင္ အရွား မပါရွိ ေသာ သညာကၡႏၶာ၊ သခၤါရကၡႏၶာ၊ ရူပကၡႏၶာ တုိ႔ကို လည္း ငါ သို႔မဟုတ္ ငါ ၏ အတၱ ဟူ၍ မယူဆရ။ ရုပ္ နာမ္ ဓမၼ သာလ်င္ ျဖစ္ေလ သည္ (အနတၱ)။

ဤသုိ႔ အားျဖင့္ ဤ ဗုဒၶ ၀ါဒ သည္ အစ ၌ လည္းေကာင္း အဆုံး ၌ လည္းေကာင္း အတၱ အယူအဆ ကို ပယ္သျဖင့္ "အစြန္း နွစ္ဖက္ ကုိ ပယ္သည့္ ၀ါဒ" ဟူ၍ ဆုိရ သည္။ ေသျပီး သည့္ေနာက္ အတၱ တည္ၿမဲျခင္း အယူအဆ (သႆတ ဒိဌိ) ကို လည္းေကာင္း၊ ေသျပီး သည့္ေနာက္ အတၱ ျပတ္စဲ ျခင္း အယူ အဆ (ဥေစၧဒဒိဌိ)ကုိ လည္းေကာင္း လက္မခံ ျငင္းပယ္ သျဖင့္ "အစြန္း နွစ္ဖက္ ကုိ ပယ္သည့္ အယူအဆ" ဟူ၍ လည္း ေခၚရ ျပန္ သည္။ ကာမဂုဏ္ ကုိ အစြမ္း ကုန္ ခံစားျခင္း အက်င့္ (ကာမ သုခလႅိကာ နုေယာဂါ) ကုိ လည္းေကာင္း မိမိ ကိုယ္ကုိ အစြမ္းကုန္ ညွဥ္းဆဲျခင္း အက်င့္(အတၳ ကိလ မထာ နုေယာဂါ) ကုိ လည္းေကာင္း လက္မခံ ျငင္းပယ္ သျဖင့္ လည္း "အလယ္ အလတ္ အက်င့္ (မဇၥ်ိမ ပ႗ိပဒါ)" ဟူ၍ လည္း ေခၚရ သည္။

လက္ေတြ႔ က်င့္ၾကံ အားထုတ္ ေသာ အခါ သဒၶါ နွင့္ ပညာ ကုိ မွ်ေစ ရျခင္း၊ ၀ီရိယ နွင့္ သမာဓိ ကုိွ မွ်ေစ ရျခင္း၊ ေလာဘစြန္း နွင့္ ေဒါသစြန္း ကုိ ေရွာင္ရျခင္း သေဘာ တုိ႔ေၾကာင့္ အလယ္ အလတ္ လမ္းစဥ္ (မဇၥ်ိမ ပ႗ိပဒါ) ဟု ေခၚဆုိ ရျခင္း ၏ အဓိပၸါယ္ ကုိ ပုိမုိ ေပၚလြင္ ေစပါ သည္။

ဤ အလယ္လမ္း ကုိပင္ ဥေပကၡာ ဟူ၍ လည္းေကာင္း၊ သခါရုေပကၡာ ဟူ၍ လည္းေကာင္း၊ မဂၢင္ရွစ္ပါး ဟူ၍ လည္းေကာင္း၊ အပၸမာဒ တရား ဟူ၍ လည္းေကာင္း ေယာဂီ ၏ စရုိက္ ၀ါသနာ ပါရမီ ကို လိုက္၍ ဗုဒၶ သည္ အမ်ိဳးမ်ိဳး ေဟာၾကား ေတာ္ မူေလ့ ရွိပါ သည္။ ဤသုိ႔ အားျဖင့္ အစဥ္ အလာ လမ္းေဟာင္း မ်ားနွင့္ ေျဖာင့္ေျဖာင့္ ႀကီး ဆန္႔က်င္လ်က္ ဗုဒၶ ၏ အလယ္လမ္း သည္ ေလာက အလြန္ သားမ်ား လက္ေတြ႔ အသုံးျပဳ ရန္ ထြက္ေပၚ လာပါ ေတာ့ သည္။